काठमाण्डौ । तातो तेलमा हाल्ने बित्तिकै रंग परिवर्तन हुने जीराको मूल्यले भारतमा अहिले तहल्का मच्चाइरहेको छ । नेपाली बजारमा पाइने जीरा समेत भारतबाटै आयात हुने भएकोले मूल्यले आकाश छुने लगभग निश्चित देखिएको छ । 

भारतीय बजारमा दुई दिनअघि प्रतिक्विन्टल ५० हजार रुपैयाँमा मूल्यमा पुगेको जिरा बुधबार नयाँ कीर्तिमान कायम गर्दै पहिलो पटक ६१ हजार ३ सय ५१ रुपैयाँमा बिक्री भयो ।

भारतीय मिडियाहरुकाअनुसार नागौर जिल्लाको धनना गाउँका कृषक पत्रम चौधरीले यो मूल्यमा जीरा बिक्री गर्दा उनको आँखा सुनजस्तै चम्किरहेको थियो । मेर्टा मण्डीका व्यापारीदेखि किसानसम्मले पत्याउन सकेनन् । पछिल्लो एक वर्षमा भारतमा जीराको मूल्य झण्डै डेढ गुणाले बढेको छ ।

गत वर्ष वैशाख ११ गते जीराको मूल्य प्रतिक्विन्टल २५ हजार भारु  रहेकोमा आज ६१ हजार नाघेको छ । मूल्य अझै बढ्ने विज्ञहरु बताउँछन् ।

लगातार बढेको जीराको मूल्यको नतिजा, बुधबार मेर्टा मण्डीमा पाइला राख्ने ठाउँ थिएन । यहाँ ५० हजारभन्दा बढी जीराको बोरा आएको छ ।

घरमा एक चिम्टीमा उपयोगी हुने जीरा खेतमा निकै मेहनतका साथ उत्पादन गरिन्छ । विरलै, जब मौसमले पनि साथ दिन्छ र किसानले यसको पूरा मूल्य प्राप्त गर्दछ। त्यसैले पनि जीरालाई पटक्कै नउलाए राम्रो हुन्छ भनिन्छ तर अहिले जीराले यी मिथकलाई तोडेको छ । यसपटक जीरा खेती गर्ने किसान करोडपति बन्न थालेका छन् ।

जसको उदाहरणको रुप्मा माथि उल्लेख गरिएका किसान चौधरी नै काफी छन् । उनले सधैं जीरा खेती गर्दै आएका छन् । त्यसको मूल्य २० देखि २५ हजारभन्दा बढी पाएका थिएनन् । यस वर्ष पनि उनले पाँच बिघा जग्गामा जीरा रोपेका छन् । त्यसमा पाँच क्विन्टल जीरा फलेको छ । 

यसपटक चौधरीलाई मौसमले साथ दियो र भाग्यले पनि । जमिनमा राम्रो उत्पादन भएपछि मूल्य पनि आकाश छुन थाल्यो । बुधबार उनीहरु बाली लिएर मेर्टा मण्डी पुगेका थिए ।

बिहानैदेखि बोलपत्र सुरु भएको र अन्तिममा सबैभन्दा बढी ६१ हजार ३५१ रुपैयाँमा चौधरीको जीरा बिक्री भयो । यसबाट उनलाई तीन लाखभन्दा बढी आम्दानी भएको छ भने खर्च करिब तीस हजार रुपैयाँ छ ।

हरियाणाका किसान अनुप्रमले सोमबार अर्थात अप्रिल १० मा मण्डीमा आफ्नो तीन क्विन्टल जीरा ५० हजार क्विन्टलमा बेचेका थिए । जुन त्यो दिनको कीर्तिमान थियो ।

अनुप्रम भन्छन्-'जीराले हामीलाई यति राम्रो अनुभूति दिन्छ भनेर मैले सपनामा पनि सोचेको थिइनँ। यो बाली धेरै कठिनाई संग तयार छ। जाडोभरी रातभर जाग्राम बसेर सिँचाइ दिनुपर्छ । अलिकति चिसो वा कुनै रोग लागेमा पूरै बाली नै बिग्रन्छ, यसरी धेरै पटक जीरा खेती छाडिदिऊँ जस्तो लाग्थ्यो, तर धेरै वर्षदेखि मनले पनि मानेन् ।'

बजारविज्ञ मुकेश प्रजापतले जीराको मूल्य जसरी उकालो लागिरहेको छ, त्यो चकित पार्ने खालको छ । गत वर्ष १८ देखि २० हजार रुपैयाँ मूल्य थियो । एकपटक २५ हजार पुगे पनि एक वर्षमै दोब्बर भयो । सुनमा पनि यस्तो उछाल नदेखेको उनी बताउँछन् । 

दुई दिनमा ११ हजारभन्दा बढीको जम्प
चैतको दोस्रो साता मात्रै हो । मेर्टा मण्डीमा नयाँ जीरा आउन थालेको छ । वैशाखसम्ममा यो मूल्य प्रतिक्विन्टल ३४ हजार रुपैयाँ पुग्यो, त्यतिबेला जिरामा अझै कति सुगन्ध आउँछ भनेर कसैले सोचेका थिएनन् । यसपछि जीराको भाउ बढ्दै गएर अप्रिल १० मा सीधै ५० हजारमा रोकियो ।

बजार विज्ञहरुले यो मूल्य यहीँ नरोकिने बताइसकेका छन् । उनको भनाइ सत्य साबित भयो र चैत ११ गते बिदापछि पहिलो पटक बजार खुल्दा दिउँसो जीराको भाउ ६१ हजार नाघेको थियो।

ठूलो परिमाणमा जीरा आएकोले बजारमा पाइला राख्ने ठाउँ नै नरहेको अवस्था छ । ५० बिघामा फैलिएको बजार सानो भएको छ । मेर्टा मण्डीको इतिहासमा पहिलो पटक एकैदिन यति धेरै भाउ बढेको छ ।

जीराको भाउ बढ्नुको मुख्य ४ कारण
1. विदेशमा खराब मौसम: टर्की सिरियामा बेमौसमी वर्षाले जीराको बीउमा ठूलो क्षति पुगेको
२. मौसमले देशलाई पनि बिगार्छः भारतमा बेमौसमी वर्षाका कारण २० देखि ३० प्रतिशत जीरा बालीमा क्षति पुगेको छ ।
३.जीराको मागः बाली असफल हुँदा आपूर्तिमा कमी आएपछि विश्व र भारतको आन्तरिक बजारमा माग बढेको छ। माग बढ्यो भने मूल्य पनि बढ्छ ।
४. शेयर बजारः जीराको माग बढेसँगै भारतको सेयर बजारमा पनि जीराको भाउ निरन्तर उकालो लागेको छ ।

अझै बलियो हुनेछ जीरा
आगामी दिनमा पनि जीराको मूल्य स्थिर रहने मेर्टा मण्डीका जीरा व्यापारी सुमेरचन्द जैनले बताए । मूल्य थोरै गिरावटसँग स्थिर रहनेछ। ठूलो गिरावट देखिनेछैन । आगामी दिनमा कृषकले जीराबाट राम्रो फाइदा लिने पक्का छ ।

विज्ञ मुकेश प्रजापतले जीराको उत्पादन कम रहेको र स्टक पनि कम रहेको बताए । निर्यात राम्रो छ, त्यसैले आगामी दिनमा पनि मूल्य बढ्ने उनको भनाई छ । 

चैत १ देखि चैत १० गतेसम्म अर्थात् २४ दिनमा १ लाख क्विन्टल जीरा बजारमा आएको छ । अर्कोतर्फ माघ १ गतेदेखि बजारमा १ लाख ६० हजार क्विन्टल जीरा आएको छ, जसबाट हालसम्म करिब चार अर्ब रुपैयाँको कारोबार भएको छ ।

एक हेक्टर क्षेत्रफलमा जीरा छर्न करिब १ लाख रुपैयाँसम्म खर्च हुने गरेको छ । एक बिघामा डेढदेखि दुई क्विन्टलसम्म उत्पादन हुन्छ । यस्तो अवस्थामा एक हेक्टरमा ८ देखि ९ क्वीन्टल जिरा उत्पादन गर्न सकिन्छ वा राम्रो सिजन भएमा १० क्विन्टलसम्म पनि उत्पादन गर्न सकिन्छ ।

भारत विश्वमा सबैभन्दा बढी जीरा उत्पादन गर्ने देश हो। यहाँबाट चीन, सिंगापुर, बंगलादेश, अफगानिस्तान, साउदी अरेबिया, नेपाल, अमेरिका, बेलायत, दक्षिण अफ्रिकालगायत युरोपेली र अरब राष्ट्रमा जीरा निकासी हुने गरेको छ ।
(भारतीय सञ्चारमाध्यमहरुको सहयोगमा तयार रिपोर्ट)