काठमाण्डौ । धितोपत्र कारोबार हुने दोस्रो बजारमा नेपाल स्टक एक्सचेञ्जको अकर्मण्यताका कारण खातामा सेयर नभई पनि बेच्ने परिपाटी पछिल्लो समय बढ्दै गइरहेको छ ।

सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ कि खातामा सेयर नभए पनि दोस्रो बजारमा सेयर बेच्न सहजै पाइन्छ ? तपाई अचम्म नमान्नुहोस्, नेपालको सेयर कारोबार हुने दोस्रो बजारमा यस्तो अभ्यास खुलेआम रुपमै भइरहेको छ । आज सेयर किन्ने र भोलि बेच्ने अभ्यास स्टक ब्रोकर निकट लगानीकर्ता र चलखेल गर्न सक्ने टाठाबाठा लगानीकर्ताका लागि भने असम्भव छैन ।

केही समयअघि लगानीकर्ताका एक नेताले एकैदिन खरिद र बिक्री अर्डर राखेका थिए, तर नियमन गर्दै आएको नेप्सेले ती लगानीकर्तालाई फोन गरेरै ती दुई अर्डरमध्ये एक रद्ध गर्न भन्यो, तर त्यो पहुँच सबै लगानीकर्तालाई कहाँ पो मिल्छ र ? ब्रोकर नम्बर ५५ भृकुटी स्टक ब्रोकिङ कम्पनीको इटहरी शाखाबाट सेयर कारोबार गर्दै आएका बिनोद पोखरेलले आज किनेर भोलि बेच्न ठालूले पाउने, तर आफ्नो पहुँच नभएका कारण बेच्न नदिएको आरोप लगाए । तर, चलखेल गर्ने र पहूँच भएका लगानीकर्ताहरुलाई सेयर बजारमा सरोकारवाला निकायहरुले समेत संरक्षण गरेको यो उदाहरण काफी हुन्छ ।

सेयर किनेर खातामा नै नल्याई लगानीकर्ताले बेच्ने प्रचलनका कारण दुर्घटनाको सम्भावना बढेर गएको छ । सर्टसेलको व्यवस्था नभएको दोस्रो बजारमा चलखेल गर्नसक्ने र इन्साइड जानकारी लिई कारोबार गर्नेका लागि भने यहाँ खुला नै छ । यही प्रचलनकै कारण नयाँ लगानीकर्ता कुनै कम्पनीको सेयरमूल्य उच्च विन्दूमा फस्छन् भने टाठाबाठा सोझालाई महङ्गो मूल्यमा सेयर भिडाएर उम्कने खेल खेल्छन् । यसले बजार प्राकृतिक रुपमा चल्न पाउँदैन र तीव्र चलखेलको जालो भने फिजिरहेको हुन्छ ।

नेप्सेका अधिकारीहरु डिम्याट इन्टीग्रेसन भइसकेको दाबी गर्छन्, तर डीपी होल्डिङ चेक गर्ने संयन्त्र समेत अन गर्न ब्रोकरहरुले अटेर गरेको उनीहरुको आरोप छ । एक ब्रोकरका अनुसार डीपी होल्डिङ चेक अन गर्ने व्यवस्था गरिदिए लगानीकर्ताहरुले पैसा भुक्तानी नगर्ने भएकाले बन्द गर्नुपरेको हो ।

हिजोआज दोस्रो बजारमा लगानी गर्ने कारोबारीहरु प्राविधिक विश्लेषणका विषयमा कतैबाट सम्बन्धन र दर्ता बिनाका गैरकानूनी इन्स्टिच्यूटबाट टीए (प्राविधिक विश्लेषक) बन्ने लहड नै चलेको छ । धर्का कोरेर बजार यति पुग्ने र यति झर्ने भन्ने अफवाह फैलाउन समेत उद्यत यिनै प्राविधिक विश्लेषकहरु कुनै समूहको स्वार्थमा वक्तव्य दिइरहेका भेटिन्छन् । बजार माग र आपूर्तिभन्दा पनि पछिल्लो समय यिनै प्राविधिक विश्लेषणका लहैलहैमा लागेर लगानीकर्ताहरुको रोइलो बजारमा मज्जैले सुन्न समेत पाइन्छ । अनि प्राविधिक विश्लेषकका रुपमा बजार प्रवेश गरेर दोस्रो दिन नै सेयर बेच्नेमा यिनीहरुको संख्या हजार बढी नाघिसकेको स्रोतको दाबी छ ।  

दोस्रो बजारमा सेयर कारोबार राफसाफ टीप्लस थ्री अर्थात् कारोबार भएको तेस्रो दिनमा सेटलमेन्ट हुने प्रणालीको अभ्यास छ । तर, खातामा सेयर नआई सेयर बेच्ने परिपाटीका कारण बजार अस्थिर र चलखेल भइरहँदा समेत नेप्से कानमा तेल हालेर बसेको छ । नेप्सेले कारोबारमा भइरहेको यस्तो गम्भीर चलखेल रोक्नभन्दा पनि चलखेललाई नै प्रश्रय दिइरहेको छ । त्यसो त नियामक नेपाल धितोपत्र बोर्डसमेत यस विषयमा  जानकार हुँदाहुँदै यस किसिमको क्रियाकलापमा मौनता साँधिरहेको छ ।

अप्राकृतिक रुपमा बजार चलखेललाई रोक्ने नेप्सेले संयन्त्र विकास गर्नुका सट्टा उल्टै यसको संरक्षण गरिरहेको देखिन्छ । नेप्सेका प्रवक्ता मुराहरि पराजुली भन्छन्–‘सेटल गर्न सक्छ भने त्यसलाई हामीले रोक्ने कुरा हुँदैन ।’ उनको अभिव्यक्तिले पनि खातामा सेयर नै नभई बेच्न कुनै रोकटोक नभएको प्रष्ट हुन्छ ।

सेटलमेन्ट हुँदा लगानीकर्ताको खातामा सेयर यदि आएन भने उसले २० प्रतिशत क्लोजआउटको जरिवाना भागिदार हुनुपर्छ । अक्सन मार्केटको व्यवस्था नहुँदा सेयर राफसाफमा क्लोजआउट पनि उल्लेख्य बढ्दै गइरहेको छ, जसमा माथि उल्लेख गरिएको विषय नै प्रमुुख कारण हो । नेप्सेले सञ्चालनमा ल्याएको सेटलमेन्ट ग्यारेन्टी फण्डसमेत १५ लाखमात्र हुँदा हात्तीको मुखमा जीरा भएको छ । हालसम्म उक्त ग्यारेन्टी फण्ड दैनिक २ अर्बको कारोबार हुने बजारमा सुषुप्त अवस्थामा रहेको छ ।