-भक्तराज रसाइली 
काठमाण्डौ । प्राथमिक बजार पूूर्ण अनलाइन भइरहँदा धितोपत्रको दोस्रो बजारमा भने बैंक इन्टीग्रेसन नभएकै कारणले पूूर्ण अनलाइन हुुन सकेको छैन ।

नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज लिमिटेड(नेप्से)ले नट्स(नेप्से अनलाइन ट्रेडिङ सिस्टम) ल्याएको करिब डेढ वर्ष पुुग्नै लाग्दासमेत पूूर्ण अनलाइन कार्यान्वयन चरणमा आउन सकिरहेको छैन ।

अर्थमन्त्री डा.युुवराज खतिवडाले नेप्सेको वार्षिक उत्सव कार्यक्रममा दोस्रो बजार सञ्चालनकर्ताका रुपमा रहेको नेप्से अत्याधुुनिक युुगमा प्रवेश गर्न अत्याधुुुनिक प्रविधिमा जोड दिइनुुपर्ने र बजारका अन्य औजारका साथै पूूर्ण अनलाइन कारोबार गर्न दिएको निर्देशनसमेत कयौं महिना बित्न लाग्दा समेत यसले मूूर्त रुप पाउन सकिरहेको छैन ।

पूूर्ण अनलाइनमा धितोपत्र कारोबार हुुन नसक्नुुमा एक मात्र अवरोधका रुपमा नेप्सेले नट्समा बैंक इन्टीग्रेसन गर्नुुु मात्र रहेको छ, जुुन हात्ती छिर्यो पुुुच्छर अड्काउने खेलमात्र भएको भनी सरोकारवाला पक्षले बारम्बार आरोप लगाउँदै आएका छन् ।

नेपालको सेयर बजारलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तर बनाउन र सेयर बजारसँग सम्बद्ध अन्तर्राष्ट्रिय संघसंगठनको सदस्यता त्यतिबेला औचित्य हुुन्छ, जतिबेला कोरोना महामारीसँग विश्व जुँुधिरहेका बेलासमेत बिदेशी धितोपत्र बजार यथावत सञ्चालनमा आइरहेको छ । 

सुुनपछिकै अधिक तरल सम्पत्ति मानिएको सेयर बजार कोरोना महामारीबाट नेपाल पनि गुुज्रिरहेकाले र पूूर्ण अनलाइन कारोबार प्रणाली नभइदिँदा नेपालको सेयर बजार भने खुुल्न सकेन ।

करिब डेढ वर्षअघिदेखि सञ्चालनमा आइसकेको अनलाइन कारोबार बैंकिङ इन्टीग्रेसनमा नेप्सेले सक्रियता नदेखाएकै कारणसमेत धितोपत्र बजार स्थगन गर्नुुपरेको हो ।

कति सम्भव पूूर्ण अनलाइन सेयर कारोबार ?
नेप्सेले डिम्याट खाता अनलाइन कारोबार प्रणालीमा जडान गरिसक्नुु र बैंकसँग इन्टीग्रेड गर्न अटेर गर्र्दा अहिलेको महामारीमा धितोपत्र बजार खुुल्न सकेन । 

अब नेप्सेले सरोकारवाला पक्षहरुलाई सर्वपक्षीय छलफललाई सक्रिय बनाउँदै बैंक इन्टीग्रेसनमा जोड दिने समय आइसकेको छ । प्राथमिक बजारमा झैं आइपीओमा लगानी गर्दा ७० बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग समन्वय र सहकार्य गर्दै दोस्रो बजारमा बैंक सिस्टम जडान गर्ने उपयुुक्त सयम नै यही लकडाउन नै हो । 

यसबेला आवश्यक सिस्टम जडान गरी परीक्षण गर्न पनि समय पाइने भएकाले नेप्सेले अविलम्ब पूूूर्ण अनलाइन कारोबारका लागि अग्रसरता देखाउनुुपर्छ ।

कसरी गर्ने बैंक इन्टीग्रेसन ?
हाल धितोपत्र दोस्रो बजारमा आंशिक रुपमा बैंक आबद्ध भई अनलाइन सेयर कारोबार गर्न सम्भव छ तर सीमित रकम हस्तान्तरणका लागि नेपाल राष्ट्रबैंकको अंकुुश नै पनि एक कारक तत्व मानिन्छ ।

सिआस्वामा आबद्ध भएकै बैंक तथा वित्तीय संस्थालार्ई दोस्रो बजारका लागि पनि अनलाइन कारोबार प्रणालीमा जडान गर्न सम्भव छ । कारोबारको सीमामा भने नेपाल धितोपत्र बोर्ड र नेप्सेले नेपाल राष्ट्रबैंकसँग आवश्यक समन्वय र सहकार्य गरी सेयर कारोबार खातामा कारोबार सीमाका बन्देजलाई खुुुलाउन आवश्यक छ ।

मानौं कुुनै बैंकमा चल्ती खाता झैं एक प्रकारको सेयर खाता सिर्जना गर्ने । सो खातालाई सेयर खाता नामाकरण गरी सेयर कारोबार प्रयोजनमा मात्र प्रचलनमा ल्याउने र कारोबार रकम हस्तान्तरणमा भने नेपाल राष्ट्रबैंककै मुुख्य भूूमिका रहन्छ ।

किन बैंक इन्टीग्रेसन सेयर कारोबारमा ?
हाल प्राथमिक बजारमा धितोपत्र खरिद गर्दा प्रिपेड सिस्टम छ, तर दोस्रो बजारमा भने टीप्लस थ्री सेटलमेन्ट सिस्टम भएकाले पोष्टपेड सिस्टम आवद्ध छ । पोष्टपेड सिस्टम भएका कारणले आपसी सहमतिमा ब्रोकर र लगानीकर्ताबीच कारोबार रकम भुुक्तानीमा केही लचकता दिइने गरिएको छ । यसले ब्रोकरलाई थप वित्तीय जोखिम त बढाएको छ नै कर्मचारी पनि राख्नुुपर्ने भएकाले लागत वृद्धि भइरहेको छ।

पोष्टपेड सिस्टम र हालको अनलाइन सिस्टमको लूूपहोललाई अवसरका रुपमा केही टाठाबाठा लगानीकर्ताले फेक बाइ र सेल अर्डर राख्दा सेयर बजारमा चलखेलले प्रश्रय समेत पाइरहेको छ । 

बैंक इन्टीग्रेसन गर्दा बैंक खातामा पैसा भएमात्र सेयर अर्डर गर्न मिल्ने प्रावधान बनाउन चलख्याईँ गर्नैपर्छ नत्र भने सिस्टम लूूपहोलमा बाठा लगानीकर्ताहरुले खेल्ने अवसर पाउन सक्छन् ।

नेपाल राष्ट्रबैंकले बैंकबाट रकम हस्तान्तरण गर्ने शुुल्क भने सेयर कारोबार प्रयोजनका लागि केही न्यूूनतम पैसा मात्र राख्दा बैंक इन्टीग्रेसनप्रति लगानीकर्ता आकर्षित हुुन्छन् ।

बैंक इन्टीग्रेसन र डिम्याट इन्टीग्रेसन दुुवै कडाइका साथ अनिवार्य गर्दा क्लोजआउटको समस्या पनि हल हुुन्छ  । पछिल्लो समय क्लोजआउटले गर्दा सेयर कारोबारमा निकै सास्ती खेप्नुुपरेको गुुनासो लगानीकर्ता र ब्रोकरहरुले गर्दै आएका छन् ।

बैंक इन्टीग्रेसनले इन्ट्राडे कारोबार सम्भव
नेप्से अनलाइन कारोबार प्रणालीमा लगानीकर्ताको डिम्याट खाता र बैंक खाता इन्टीग्रेड हुुुनुु भनेकै पूूर्ण अनलाइन कारोबार प्रणालीको नयाँ युुगमा प्रवेश हुुनुु हो । नेप्सेले इन्ट्राडे कारोबार गर्ने प्रणालीसमेत हालको नट्समा रहेका दाबी गर्दै आएको छ, तर आवश्यक कानूून र पूूर्वाधार अभावमा यसले पूूर्णता पाउन सकेको छैन ।

इन्ट्राडे कारोबारका लागि भने नेपाल धितोपत्र बोर्डले आवश्यक कानूून तर्जूमा गरी लागूू गरिएको खण्डमा सेटलमेन्ट समय छोटिने र कारोबार रकममा समेत उल्लेख्य वृृद्धि हुुन्छ । यसैकारण समेत गत चैत १ गतेदेखि बोर्डले ५ घण्टा सेयर कारोबार समय राखेको हुुनसक्ने आँकलन समेत गरिएको छ । 

इन्ट्राडे कारोबारमा लगानीकर्ताले सोही दिन हिसाबकिताब फरफारक गर्दा बाँकी रकम मात्र जोहो गर्नुुपर्ने भएकाले केही हजार रुपैयाँ हुुनेले समेत लाखौं रकम कारोबार गर्न  सक्छ । यसबाट ब्रोकर, नेप्से र बोर्डलाई कमिसन र सरकारलाई समेत पूूँजीगत लाभ जाने भएकाले सर्वपक्षीय फाइदा छ । यही आशय नेप्सेको वार्षिक कार्यक्रममा अर्थमन्त्री डा.युवराज खतिवडाले समेत दिइसकेका छन् ।

के हुुन्छ त बैंक इन्टीग्रेसनपछि ?
बैंक इन्टीग्रेसनले वास्तविक सेयर कारोबारलाई प्रोत्साहन गर्दछ । स्टक ब्रोकरहरुको वित्तीय जोखिमलाई न्यूूनतम गर्नुुका साथै मितव्ययीता पनि हुुन्छ । 

यसैगरी, वास्तविक सेयर कारोबार हुुुने भएपछि बजारमा चलखेल नहुुुँदा बजारको विश्वसनीयतामा समेत अभिवृृद्धि हुुनजान्छ ।

अब कसले के गर्ने ?
बैंक इन्टीग्रेसन गर्न सेयर बजार सम्बद्ध नेपाल धितोपत्र बोर्ड, नेपाल राष्ट्रबैंक, नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज, सिडिएससी, ब्रोकर, बैंक तथा वित्तीय संस्थालगायतका पक्षबीच आपसी समन्वय र सहकार्यबाट पूूर्ण अनलाइन कारोबार प्रणालीमा नेपालको सेयर बजारलाई लैजान सकिन्छ न कि तातो आलुु फाले झैं अन्तरनिकायमा जिम्मेवारी पन्छाउने काम भएमा भने यो एकादेशको कथा पनि बन्ने सम्भावना रहन्छ ।

अतः नेपालको सेयर पूूर्ण अनलाइन कारोबार त्यतिबेला सम्भव हुुन्छ, जब नेप्सेले बैंक इन्टीग्रेसनसहित धितोपत्र बजारलाई जुुनसुुकै विषम परिस्थितिमा पनि संसारको जुनसुुकै कुुनाबाट इन्टरनेटबाट सेयर कारोबार सम्भव तुुल्याउँछ । 

सेयर बजारलाई आधुुुनिक प्रविधिसँग जोडिए पनि  बैंक इन्टीग्रेसनमा जान सकेको खण्डमा बजार विकास तथा विस्तारका लागि कोशेढुुंगा साबित हुुन्छ । अनि नेपालको सेयर बजार विश्वजगतमा पनि गर्व गर्न लायक बन्नसक्छ ।