-भक्तराज रसाइली 
काठमाण्डौ । नेप्से अनलाइन ट्रेडिङ्ग सिस्टम(नट्स)को भद्रगोल अवस्था र चरम लापरवाहीको फाइदा उठाउँदै विभिन्न कम्पनीका प्रमोटर सेयरहरु टाठाबाठाले पब्लिककै मूल्यमा बेचेर गैरकानूनी धन्दा चलाइरहेका रहस्य खुलेको छ ।

अनलाइन कारोबार प्रणाली देशको सेयर बजारका लागि कोशेढुङ्गा साबित हुने र प्रविधिको सहजताले नेप्सेमा उछाल आउनुका साथै  सेयर बजारको आकर्षण बढ्ने अपेक्षाविपरीत कमजोर र अविश्वासिलो प्रणालीको फाइदा उठाउँदै कतिपय कम्पनीका संस्थापक सेयर बाठाहरुले साधारण सेयरकै उच्च मूल्यमा बिनाकागजात प्रक्रिया मिचेर खुलेआम किनबेच गरिरहेका तथ्य फेला परेको हो । 

नेप्सेको तथ्याङ्क अनुसार अनलाइन युजर नेम र पासवर्ड लिनेको संख्या २५ सय ६४ रहेकोमा नेप्सेको नयाँ टीएमएस मार्फत नन् ट्रेडेबल प्रमोटर सेयर पनि धमाधम बिक्री भइरहेको छ । यस्तो कारोबार भइरहँदा नेप्सेको सुपरिवेक्षणले केही कदम नचाल्नुमा नेप्सेले या त उनीहरुलाई लगइन नदिइरहेको हुनसक्ने वा उनीहरुले बेखबर झैं बन्दै चलखेलमा मौन स्वीकृति दिएको हुनसक्ने स्रोत दाबी गर्छ ।

केही समयअघि एशियन लाइफ इन्स्योरेन्सले नागरिक लगानीकोषको ठूलो मात्रामा सेयर बेच्दा क्लोजआउटको समस्या परेको थियो । कोषको प्रमोटर र पब्लिकबाट डिम्याटमा बोनस आउँदा नछुट्टिने र एसियनले पछि क्लोजआउट परेको देखेर रिकन्साइल गर्दा यो त्रूटि उजागर भएको थियो । 

राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकले बेचेको एनआईबीको प्रमोटर र एनआईडीसीले बेचेको नबिल प्रमोटर अनि त्यसअघि रहेका सो बैंकहरुका प्रमोटरहरु सिडिएससी र नेप्सेसङ्ग  छुट्टाउनु पर्ने मेकानिजम नहुदा नन ट्रेडेबल संस्थापक सेयरसमेत बिक्री भइरहदा दुर्घटना हुने तर्फ नेप्सेको ध्यान नगएको देखिन्छ ।

डिम्याट गराउँदा पब्लिक र प्रमोटर सेयर नछुट्टिने र यस्तै किसिमको समस्या आउने भनेर सिडिएस एण्ड क्लियरिङ्ग लिमिटेडले डिम्याट लागू हुनअघि नै नियामक धितोपत्र बोर्ड र बजार सञ्चालक नेप्सेलाई यो समस्याको बिषयमा जानकारी गराएको थियो । तर, बोर्ड र नेप्सेले यसमा बेवास्ता गरेपछि त्यसको फाइदा अहिले ठालू र बाठाले राम्रैसँग लिइरहेका छन् ।

सामान्यतया पब्लिक सेयर प्रमोटरभन्दा महङ्गो हुने भएकाले नेप्सेको कमजोर अनलाइन प्रणालीको फाइदा उठाउँदै केही बाठा र चलखेल गर्ने लगानीकर्ताहरुले यो धन्दा फैलाएर अकूत कमाइरहेको स्रोत बताउँछ ।

स्मरण रहोस् संस्थापक सेयर खरिदबिक्री गर्दा खरिदकर्ताले कर चुक्ता प्रमाणपत्र, कालोसूचीमा परे या नपरेको विवरण, आयस्रोतको प्रमाण पेश गर्नुपर्ने हुन्छ भने बिक्रीकर्ताका तर्फबाट करचुक्ता प्रमाणपत्र र कालोे सूचीको विवरण पेश गर्नुपर्दछ । 

यसैगरी कम्पनीका तर्फबाट नयाँ सेयरधनीका लागि ३५ दिने सूचना, सञ्चालक समितिबाट भएको निर्णयको १ कपी, धितोपत्र/नेप्से/ब्रोकरका लागि सम्बन्धित कम्पनीले लेखेको पत्र समेत समावेश गर्नुपर्ने हुन्छ । 

जनता बैंकस्थित सेयर शाखामा कार्यरत सबिन थापाले संस्थापक सेयर बिक्री गर्दा बिक्रीकर्ताले बैंकलाई निवेदनका साथमा माथि भनिएका कागजात समेत समावेश गर्नुपर्ने बताए ।

लगानीकर्ता रोहण सेढाईँका अनुसार एभरेष्ट इन्स्योरेन्सको प्रमोटर सेयर समेत पब्लिकमा रुपान्तरण गर्दै नियमविपरीत  बिक्री हुँदा सेबोन र नेप्सेले मौन स्वीकृति दिएका थिए । उनका अनुुसार यस्ता थुप्रै उदाहरण छन्, जुन नियमविपरीत हुँदा सेबोन र नेप्सेले यसमा मिहीन छानबिन गरी दोषीमाथि कारबाही गर्नुको साटो चूपचाप बस्ने गरेका छन् ।  यस्तो फट्याईको विषयमा उनीहरु जानकार हुँदा हुँदै पनि कारबाहीको हिम्मत नगरेका र यसले सर्वसाधारण लगानीकर्तालाई मर्का परिरहेको बताए । 

अनलाइन प्रणालीमा देखिदैं आएका विविध त्रूटिमध्ये यो एक गम्भीर त्रूटि रहेको उल्लेख गर्दै एक जानकारले भने–‘नन् ट्रेडेबल सेयर किनबेच गर्न दिने नेप्से कुन नैतिक धरातलमा बसेर बजार सञ्चालकको भूमिका निर्वाह गर्दैैछ ? अब त यो अनलाइनकै कारणले ‘.........लाई भन्दा देख्नेलाई लाज’ हुने अवस्था आइसक्यो ।’

केही विज्ञ र चलखेलको बिषयमा जानकारी हुनेहरुले नेप्से र सेबोनको मौन समर्थन र स्वीकृतिमा दोश्रो बजारमा गैरकानूनी रुपमा भइरहेको प्रोमोटर सेयरको खरीदबिक्रीको भन्दाको बिषयमा अर्थमन्त्रालयले चासो दिई छानबिन थाल्नुपर्ने माग समेत गरेका छन् । 

नेपाली सेयर बजारमा सामान्यतया साधारण, प्रमोटर ट्रेडेबल र प्रमोटर नन ट्रेडेबल कारोबार हुने गर्दछ । नेप्सेको सिस्टममा साधारण र ट्रेडेबल प्रमोटर सेयर खरिदबिक्री आइतबारदेखि बिहीबारसम्म हुने गर्दछ, तर नन्ट्रेडेबल सेयर खरिदबिक्री गर्दा भने कम्पनीको स्वीकृति र प्रक्रिया बमोजिम मात्रै आवश्यक कागजातका साथमा किनबेच गर्न पाईन्छ, जुन नेप्सेको टीएमएसमा नभई म्यानुअल कारोबारमा हुने गर्दछ ।