-राजु पौडेल
सेयर शिक्षा भाग-३ मा दोस्रो बजारबाट सेयर कसरी खरिदबिक्री गर्ने भन्ने बारेमा जानकारि गराएको थिएँ भने आज सेयर शिक्षा भाग-४ मा अक्सन सेयर के हो, यो सेयरमा कसरी लगानी गर्ने भन्ने बारेमा जानकारी दिनुका साथै हकप्रद सेयर र बोनस सेयरको बारेमा पनि जानकारी दिने कोशिश गरेको छु ।
अक्सन सेयर के हो ? यो सेयरमा कसरी गर्ने लगानी ?
प्रायः हिजोआज सेयर बजारमा धेरै नेपाली जनताको चासो ह्वात्तै बढेको छ । सेयरमा लगानी गर्ने प्रवृति बढेसँगै अक्सन सेयरमा पनि धेरै लगानीकर्ताहरुको रुचि र चासो बढेको छ । अक्सन सेयरमा लगानी गर्नुअगाडि अक्सन सेयरको बारेमा बुझ्ने हो कि ?
कम्पनीले निष्कासन गरेको हकप्रद सेयर विविध कारणले सबै बिक्रीका हुँदैन । बिक्री नभएको हकप्रद सेयर वा अन्य सेयर पुनः बिक्रीका लागि सम्बन्धित संस्थाहरुले बोलकबोल आह्वान गर्दछन् । यसरी कम्पनीले बिक्री नभएको सेयर पुनः बिक्री गर्नका लागि बोलकबोलमार्फत बिक्री गर्ने सेयरलाई अक्सन सेयर भनिन्छ । हिजोआज धेरै कम्पनीले चुक्तापुँजी पुर्याउन अत्यधिक मात्रामा हकप्रद सेयर निश्कासन गरेका र उक्त हकप्रद सेयर विविध कारणले पूरै बिक्री नभएर बोलकबोल मार्फत बिक्री गर्ने परिपाटी छ । लगानीकर्ताहरुले अक्सनमा राखेका सेयरको खरिद गर्दा आवश्यक कागजातको आपूर्ति नगर्दा आवेदन खारेज भइरहेको पनि हुन्छ । अक्सन सेयर खरिदका लागि आवश्यक कागजात आवेदनका साथमा पेश गर्नु पर्दछ । प्रोमोटर अक्सन सेयरका लागि आम्दानीको स्रत, ट्याक्स क्लियरेन्स प्रमाणपत्र, कालोसूचिमा नपरेको प्रमाणपत्र र गुड फर पेमेन्ट चेक जस्ता कागजात आवश्यक पर्दछन् भने साधारण अक्सन सेयरमा आवेदनका लागि गुड फर पेमेन्ट चेक मात्र आवेदन फारम साथ बुझाउँदा हुन्छ ।
कसरी गर्ने अक्सन सेयरमा आवेदन ?
प्राय अक्सन शेयर खरिद गर्न आवेदन फारम कम्पनीले नियुक्ति गरेको इस्यु म्यानेजरको कार्यालयबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ । प्रत्येक फारमको रु १०० शुल्क लाग्दछ । कम्पनीले उल्लेख गरेका सम्पूर्ण कागजातहरु आवेदनसँग संलग्न गर्नुपर्ने हुन्छ । खरिद गर्न चाहेको शेयरको कुल रकम बापत निवेदकले उल्लेखित बैंकको खातामा रकम जम्मा गरिदिनुपर्ने हुन्छ अथवा फारमसंगै गुड फर पेमेन्ट चेक बुझाउनुपर्ने हुन्छ ।
लगानीकर्ताले आफूले तिर्न चाहेको मूल्य तोकेर आवेदन दिन सक्छन् । लगानीकर्ताले आफूले चाहेको मूल्यमा आवेदन दिन सकिने भएता पनि अहिलेको अवस्थामा बजार मूल्यकै आसपासमा रहेर आवेदन दिनेहरूले मात्र अक्सन सेयर पाएको अवस्था देखिन्छ, तर सबै कम्पनीमा यस्तो हुँदैन । कतिपय कम्पनीको अक्सन सेयर बिक्री नभएर पुनः अक्सन गरेको अवस्था पनि छ भने कतिपय कम्पनीको अक्सन सेयर बजार मूल्य भन्दा पनि बढीमा बोलकबोल भएको अवस्था पनि छ । कम्पनीको वित्तीय अवस्था र दोस्रो बजारको ट्रेन्डलाई विश्लेषण गरेर मात्र अक्सन सेयरमा बोलकबोल गर्दा लगानीकर्तालाई फाइदा हुने देखिन्छ ।
बोलकबोलमा कसरी छानिन्छ आवेदन ?
बोलकबोलमा आवेदन छनौट गर्ने विभिन्न तरिका हुन्छन्, कतिपय बोलकबोलमा पहिले उच्च मूल्य तिर्नेबाट क्रमशः त्यसपछिको कमका लागि सेयर छुटाउने गरिन्छ । यसरी छुट्याउदै जाँदा जुन मूल्यमा पुग्दा बिक्री गरिने पूरै सेयर सकिन्छ, त्यहीँ नै बिक्री मूल्य तय हुन्छ । अधिकतम मूल्यका लागि मागिएको परिमाणदेखि कट अफ रेटसम्म आईपुग्दा त्यसपछि बिक्रीका लागि सेयर बाँकी नरहने हुँदा त्यसपछिको आवेदन स्वतः रद्ध हुन्छ । नेपाल को परिवेशमा भने बोलकबोलमा सेयरमूल्य निर्धारण गर्दा यसभन्दा केही फरक तरिका अपनाइन्छ । यहाँ बोलकबोलमा पहिला उच्च मूल्य तिर्नेबाट क्रमशः त्यसपछि कमका लागि सेयर छुट्याउँदै गइन्छ । यसरी सेयर छुट्याउँदै जाँदा जुन मूल्यमा पुग्दा बिक्री गरिने पूरै सेयर सकिन्छ, त्यसलाई कट अफ रेट भनिन्छ ।
बोलकबोलका शेयरहरु प्राय छोटो समयका लागि मात्रै बिक्रीका लागि खुल्ला गरिन्छ । बोलकबोलमा सबैभन्दा बढी मूल्य बोली लगाउने लगानीकर्तालार्इ नै माग गरे बमोजिमको शेयर दिइन्छ । यदि दुई अथवा बढी लगानीकर्ताले एउटै मूल्यको बोली लगाएको खण्डमा मिलाएर शेयर बाँडफाँट गरिन्छ । शेयर नपरेका लगानीकर्ताहरुलाई सात दिनभित्र रकम फिर्ता गरिन्छ ।
अक्सन शेयर खरिदका फाईदा
कति मूल्यमा अक्सनको सेयर किन्ने ?
लगानीकर्ताहरुको सबैभन्दा ठूलो चासोको बिषय भनेको नै अक्सन सेयरमा कति मूल्य लगाउँदा उचित होला भन्ने हुन्छ । अहिलेको ट्रेन्डलार्इ राम्ररी हेर्ने हो भने प्राय लगानीकर्ता जसले कम्पनीको सोही दिनको बजार मूल्यको ९० देखि ९२ प्रतिशतले बोली लगाएका छन्, तिनै लगानीकर्ताहरु प्रायः सफल भएका छन् । तर कति मूल्य लगाउने भन्ने कुरा कम्पनीको वित्तीय अवस्था, बजारको अवस्था हेरेर हुन्छ । उचित मूल्य लगाउन सकेमा अक्सन सेयरबाट उचित नाफा लिन सकिन्छ ।
हकप्रद सेयर (Right Share) के हो ?
विगतमा सर्वसाधारणमा साधारण सेयर निष्कासन गरिसकेको कम्पनीले भबिष्यमा पुनः साधारण सेयर निष्कासन गर्ने भएमा त्यसरी निष्कासन गरिने सेयरहरु खरिद गर्ने पहिलो हक विद्यमान सेयरवालाहरुलाई प्राप्त हुन्छ । यसप्रकार पुनः निष्कासन गरिने सेयरमा विद्यमान सेयरवालाहरुको पहिलो हक हुने भएकोले त्यस्तो सेयरलाई हकप्रद सेयर भनिन्छ ।
लगानीकर्ताले हकप्रद सेयर खरिद गर्न तोकिएको दरमा मूल्य तिर्नुपर्ने हुन्छ जस्तैः १ बराबर १ अर्थात १ को अनुपातमा १ हकप्रद सेयर जारी गर्ने भनिएमा सो कम्पनीको १०० कित्ता सेयर हुनेले कम्पनीबाट एक कित्ताको रु १०० रुपैया तिरेर थप १०० सेयर किन्न पाउँछ । हकप्रद सेयर जारी गर्दा अनुपात वा प्रतिशतमा जारी गरिएको हुन्छ । जस्तो एक बराबर एकको अनुपातलाई १०० प्रतिशत हकप्रद सेयर निष्कासन भन्ने बुझिन्छ । हकप्रद सेयर सेयरधनीले किन्नै पर्छ भन्ने बाध्यता हुँदैन, पूरै किन्न पनि सक्छ वा आंशिक रुपमा किन्न पनि सक्छ र नकिन्न पनि सक्छ । कम्पनीले हक हस्तान्तरणको व्यवस्था गरेमा आफूले किन्न पाउने हकप्रद सेयर अरु कसैलाई हस्तान्तरण गर्न पनि सक्छ । हकप्रद सेयर जारी गरिसकेपछि कम्पनीको सेयरमूल्य समायोजन भर्इ मूल्य घट्छ । हकप्रद सेयरको मूल्य समायोजन गर्ने सुत्र यस्तो हुन्छ:
बुक क्लोज अघिको एक सेयरको मुल्य+एक सेयरमा प्राप्त हुने हकप्रद सेयरको मुल्य /१+एक सेयरमा प्राप्त हुने हकप्रद सेयरको अनुपात
जस्तैः एउटा कुनै कम्पनीको बुको क्लोज अगाडिको सेयर मुल्य १००० छ उक्त कम्पनीले १:१ हकप्रद सेयर जारी गर्ने भएमा बुक क्लोजपछी सेयरको मुल्य रु ५५० हुन्छ ।
हकप्रद सेयर जारी गर्दा बुक क्लोजपछिको मुल्य= रु १०००+ रु १००/१+१=रु ५५० हुन्छ ।
हकप्रद सेयर खरिद गर्ने वा नगर्ने निर्णय गर्न विद्यमान सेयरवालाहरुलाई स्वतन्त्रता हुन्छ । विद्यमान सेयरवालाहरुले आफूले पहिले खरिद गरेको सेयरको अनुपातमा हकप्रद सेयर खरिद गर्ने अधिकार प्राप्त गर्छन् ।
बोनस सेयर(Stock Dividend) के हो ?
कम्पनीको विद्यमान सेयरधनीहरुलाई बिना कुनै मूल्य वितरण गरिने सेयरलाई बोनस सेयर भनिन्छ । यस्तो सेयर कम्पनीको मुनाफा वा बाँड्नयोग्य मुनाफाको रकमबाट वितरण गरिन्छ । बोनस सेयर सामान्यतया सेयरधनीले लिएको सेयर संख्याको आधारमा वितरण गरिन्छ । मानौ कुनै लगानीकर्तासंग कुनै कम्पनीको ३०० कित्ता सेयर छ, कम्पनीले ३० प्रतिशत बोनस सेयर दिने निर्णय गरेपछि अब उक्त लगानीकर्तासँग ९० कित्ता सेयर थपिएर ३९० कित्ता सेयर हुन्छ । कम्पनीको बचत वा जगेडाकोषलाई पुँजीकरण गर्नका लागि विद्यमान सेयरवालाहरुलाई यस प्रकार थप सेयर अर्थात बोनस सेयर प्रदान गरिन्छ वा चुक्तापुँजी वृद्धि गरिदिन्छ । नेपालको कम्पनी ऎन २०६३ अनुसार बोनस सेयर भनेको कम्पनीको मुनाफाबाट भएको बचत वा जगेडा कोषलाई पुँजीकरण गरी सेयरधनीहरुलाई अतिरिक्त सेयरको रूपमा जारी गरिएको सेयर सम्झनु पर्दछ र यो शब्दले बचत वा जगेडा कोषलाई पुँजीकरण गरी सेयरको चुक्ता रकम वृद्धि गरेको अवस्था समेतलाई जनाँउछ ।
यसप्रकार बोनस सेयर भनेको कम्पनीको नाफा वा जगेडा कोषबाट विद्यमान सेयर लगानीकर्ताहरुलाई दिइने सेयर प्रतिफल हो ।
बोनस सेयरपछि को मुल्य समायोजन कसरी गर्ने, हेर्नुहोस यो सुत्र:
बुक क्लोज भन्दा अघिल्लो दिनको सेयरको मुल्य / १+बोनस सेयर दर
जस्तैः कुनै कम्पनीको ५०० कित्ता सेयर छ उक्त कम्पनीले ३० प्रतिशत बोनस सेयर वितरण गर्ने निर्णय गरेछ भने बुक क्लोजपछिको मुल्य निम्नअनुसार हुन्छ ।
रु ५००/१+०.३०=रु ३८५ हुन्छ ।
लगानीकर्ताहरुले कुनै पनि कम्पनीको सेयरमा लगानी गर्दा मनन् गर्नुपर्ने कुरा के छ भने उक्त कम्पनीले विगत पाँच वर्षमा कतिको दरले बोनस सेयर दिंदै आएको छ ? बोनस सेयरलाई जोड दिएको छ कि नगद लाभांश वा हकप्रद सेयरलाई जोड दिएको छ ? अध्ययन गरेर बोनस सेयर बढी दिने कम्पनीको सेयरमा लगानी गर्नु बढी फाइदाजनक हुन्छ । अर्को विचार पुर्याउनुपर्ने कुरा के छ भने लगानीकर्ताले कुनै पनि कम्पनीको सेयर किन्नु अगाडि उक्त कम्पनीको बुक क्लोज भएको छ कि छैन बुझनु पर्दछ । बुक क्लोज भइसकेको कम्पनीको सेयर खरिद गर्दा बोनस सेयर, नगद लाभांश र हकप्रद सेयर पाइदैन । बुक क्लोजको सूचना कम्पनीले निकाल्दछ । आदि कुराहरुलाई मनन गरेर उपयुक्त कम्पनीको सेयरमा लगानी गर्नुहोस्, बजार जति घटे पनि आत्तिनुपर्दैन ।
(लेखक नेपाल पुँजीबजार लगानीकर्ता संघका कोषाध्यक्ष हुन् ।)
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
10 months ago
