काठमाण्डौ । कल्पना गर्नुुस त तपाइको दैनिक क्रियाकलाप सम्पूर्ण रुपमा एक स्मार्टफोन एपमा निर्भर भएको ! घरबाट बाहिर निस्कन, गाडी तथा रेल चढ्न, काममा जान, क्याफे, रेष्टुुरेन्ट, र सपिङ मलमा प्रवेश गर्न र तपाइले चाल्ने अन्य प्रत्येक चाल तपाइको स्क्रिनमा देखिएको रंगबाट निर्देशित होस् । जस्तै, हरियो रंग: तपाइ अगाडि बढ्न स्वतन्त्र हुुनुुहुुन्छ । रातो रंग: तपाइलाई प्रवेश गर्न निषेध गरिएको छ । 

माथि उल्लेख गरिएका यी सबै कुुरा कोरोना संकट पैmलिएको मध्यकालदेखि चीनका लाखौं मानिसहरुका लागि वास्तविकता बनेको छ । र, यसले चीनलाई कोरोनासँग लड्न सहयोग गर्ने भएकाले यो भविष्यमा पनि रहिरहन सक्छ । 

मोबाइल प्रविधि र ठूलो डाटाको भरमा चिनिया सरकारले मानिसको गतिविधि नियन्त्रण गर्न र कोरोना संक्रमण रोक्न रंगमा आधारित “हेल्थ कोड” प्रणाली प्रयोग गरेको छ । नागरिकलाई उनीहरुको स्वास्थ्य अवस्था दर्शाउन स्वतः सिर्जना हुुने शीघ्र प्रतिक्रिया कोड र  सामान्य संक्षिप्तता क्युुआर कोड उपलब्ध गराइएको छ । 

अधिकारीहरुले हेल्थ कोडलाई अनिवार्य गर्न बाँकी भए पनि अधिकांश सहरमा यो एप नभएका मानिसहरु आफ्नो बसोबास भएको क्षेत्रभन्दा अन्त जान सक्दैनन्, अर्थात कुुनै सार्वजनिक ठाउँमा प्रवेश गर्न सक्दैनन् । 

कोरोना संक्रमण देखिएको तीन महिना बितिसक्दा र लकडाउन पनि विस्तारै हट्दै गर्दा सहरका सार्वजनिक स्थानहरुमा अझै पनि साना वर्गका बारकोडहरु रहेका छन् जसले मानिसको जीवनलाई निर्देशित गरिरहेका छन् । 

कोरोनासँग लड्न चीनको यस्तो प्रविधिलाई विश्वका अन्य देशले पनि पछ्याइरहेका छन् । 

अधिकारीहरुलाई कोरोना संक्रमित भएकाको पहिचान गर्न सजिलो होस् भनेर सिंगापुरले गत महिना कन्ट्राक ट्रेसिङ स्मार्ट एप लञ्च गरेको थियो ।

जापानले पनि यस्तै प्रकारको एप प्रयोगमा ल्याएको छ । रुसले पनि मानिसका गतिविधिहरु पत्ता लगाउन र लकडाउनलाई प्रभावकारी ढंगले लागू गर्न क्युुआर कोड प्रणाली भित्राएको छ । 

“महामारीलाई रोक्न यतिबेला प्रविधिले अहम भूमिका खेलेको छ ।” चीनको इकर्मस कम्पनी अलिबाबाका एआई विशेषज्ञ छियान सेङ हुुवाले सिएनएनलाई भने–“भाइरसको फैलावट रोक्न मानिसहरुको पहिचान हुुन आवश्यक छ जसका कारण यस्ता पहलहरु विश्वका अन्य ठाउमा पनि अपनाइँदैछ । ”

यसले कसरी काम गर्छ ?
चिनियाँ सरकारले देशको दुुई ठूला इन्टरनेट कम्पनी अलिबाबा र टेनसेन्टको सहयोगमा लोकप्रिय स्मार्टफोन एपमा स्वास्थ्य कोड प्रणाली होस्ट गर्ने घोषणा गरेको छ । अलिबाबाको मोबाइल पेमेन्ट एप अलिपे र टेनसेन्टको मेसेजिङ एप विइच्याट चीनमा लोकप्रिय रहेका छन् । 

चीनमा यि एपका करोडौं प्रयोगकर्ता छन् । यि प्लेटफर्ममा हेल्थ कोडहरु राखिनुु भनेको धरै मानिसमा पहुुँच हुुनुु हो । अलिबाबा रहेको पूर्वी जीझीएङ प्रान्तको सामुुन्द्रिक सहर हाङझोउ हेल्थ कोड प्रयोग गर्ने सहरहरुमध्येको एक हो । जहाँ यो कोडको प्रयोगबाट कसलाई क्वारेन्टाइनमा राख्ने भनेर निर्णय गर्ने गरिन्छ । यो प्रणाली फेब्रुअरी ११ मा अलि पेले लञ्च गरेको थियो । 

हेल्थ कोड प्राप्त गर्न नागरिकहरुले आफ्नो व्यक्तिगत जानकारी जस्तै नाम, राष्ट्रिय परिचयपत्र नम्बर अथवा पासपोर्ट नम्बर र फोन नम्बरलाई साइनअप पेजमा भर्नुुपर्ने हुुन्छ । त्यसपछि उनीहरुलाई आफ्नो यात्राको विवरण र बितेको १४ दिनमा कुुनै कोरोना संक्रमितसँग सम्पर्कमा आएको वा नआएको पुुष्टि गर्न भनिन्छ । त्यस्तै उनीहरुले कुुनै लक्षणहरु जस्तै ज्वरो, थकाई, सुुख्खा खोकी, रुघा, घाँटी दुुखाई र डाइरिया भए नभएको भनेर कोठामा चिन्ह लगाउनुुपर्ने हुुन्छ । 

सबै जानकारीहरु अधिकारीहरुले प्रमाणित गरिसकेपछि प्रत्येक प्रयोगकर्तालाई रातो, हरियो या त एम्बर क्युु आर कोड प्रदान गरिन्छ । रातो कोड भएका प्रयोगकर्ताले १४ दिनसम्म सरकारी क्वारेन्टाइन या त स्वयम् आफैं घरमै क्वारेन्टाइन बस्नुु पर्दछ । एम्बर कोड भएका प्रयोगकर्ताले सात दिनसम्म क्वारेन्टाइनमा बस्नुु पर्दछ । त्यस्तै हरियो कोड भएका प्रयोगकर्ताले स्वतन्त्र भएर सहर घुुम्न पाउँछन् । 

हेल्थ कोडले सार्वजनिक स्थानमा मानिसहरुको हिँडडुुल र गतिविधिलाई पत्ता लगाउने काम गर्दछ । सार्वजनिक स्थानमा मानिसहरु जाँदा क्युुआर कोड स्क्यान गर्नुु पर्छ । एकपटक पुुष्टि भएको संक्रमितको उपचारपछि अधिकारीहरुले बिरामीको तुुरुन्तै ब्याकट्रयाक गर्न सक्छन् र निजको सम्पर्कमा आएको मानिसहरुको पहिचान गर्न सक्छन् । 

कत्तिको प्रयोग हुुन्छ यो प्रविधि ?
सरकारी समाचार एजेन्सी सिन्ह्वाका अनुुसार अलिपे ले लञ्च गरेको एक सातामै हेल्थ कोड चीनका सयभन्दा धेरै सहरमा पुुगेको थियो । 

उसका अनुुसार फेब्रुअरी १५ मा चीनको इ गभरमेन्ट अफीसले अलिपे लाई हेल्थ क्युुआर कोडलाई देशव्यापी फैलाउन यसको विकासलाई तीव्रता दिन निर्देशन दिएको थियो । अलीपेका अनुुसार फेब्रुुअरी महिनाको अन्तिमतिर यी क्युुआर कोडहरु २ सयभन्दा बढी सहरले अपनाइसकेका छन् । 

राज्यद्वारा सञ्चालित साइन्स एण्ड टेक्नोलोजी डेलिका अनुुसार टेनसेन्टको हेल्थ कोड सिस्टम पनि गत महिना सम्म ३ सयभन्दा धेरै सहरमा फैलिसकेको छ । बेइजिङले मार्च १ मा अलिपे र विईच्याट मार्फत आफ्नो पहिलो तीनवटा रंगयुुक्त क्युु आर कोड सार्वजनिक गरेको थियो । 

रंगयुुक्त कोड प्राप्त गर्नुुअघि प्रयोगकर्ताले आफ्नो नाम र आइडि नम्बर प्रदान गर्नुुका अलावा फेसियल रिकग्निसन पनि रजिष्टर गर्नुुपर्ने हुुन्छ । 

वुुहानमा विस्तारै यात्रा प्रतिबन्ध हट्दै जानुुमा क्युु आर कोडले पनि मुुख्य भूमिका खेलेको छ । मार्च १० मा वुुहान प्रान्तले प्रान्तभित्रै आवतजावत गर्न चाहनेका लागि हेल्थ कोड प्रदान गरेको थियो । प्रान्तीय महामारी नियन्त्रण डाटाबेसका आधारमा रंगहरु निर्धारण र प्रदान गरिएको थियो । 

कोरोनाको उपचार भएका, कोरोना भएको आशंका गरिएका र ज्वरो आएका मानिसहरुलाई रातो रंग प्रदान गरिन्छ । यी व्यक्तिको नजिकको सम्पर्कमा भएका मानिसहरुलाई पहेँलो कोड दिइन्छ भने डाटाबेसमा कुुनै पनि रेकर्ड नभएकालाई हरियो कोड दिइन्छ । हरियो कोड पाउनुुको अर्थ उनीहरु स्वस्थ छन र यात्रा गर्न सक्छन । 

क्युुआर कोडका रंगहरुले मानिसहरुको हिँडडुुल निर्धारण गर्ने काम गर्दछ । हरियो रंग भएकाले प्रान्तभित्र स्वतन्त्र भएर हिँडडुुल गर्न सक्छन् । एम्बर रंग भएकाले यात्रा गर्न अनुुमति दिइँदैन । रातो रंग भएकालाई उपचार गरिन्छ र क्वारेन्टाइनमा राखिन्छ । हुुर्वइ र वुुहान छोड्ने संग मोबाइलमा हरियो क्युुआर कोड हुन आवश्यक पर्दछ । 

के कस्ता छन् समस्याहरु ?
प्रविधिको सबै उत्पादनका जस्तै हेल्थ एपहरु पनि सही हुँुदैनन् । यसले गल्तीहरु गर्न सक्छ र प्रयोगकर्तालाई गलत रंग कोडहरु प्रदान गर्न सक्छ र गलत व्यक्तिलाई क्वारेन्टाइनमा राख्न सक्छ । अलि पे रहेको हान्झोउ सहरका केही बासिन्दाहरुले सामाजिक सञ्जालमा आफूहरुलाई गलत कारणवस रातो कोड प्रदान गरिएको बताएका थिए । उनीहरुले आफूहरुलाई सामान्य फ्लुुको लक्षणहरु जस्तै रुघा, बन्द नाक र थकानहरु देखिएकोमा पनि रातो कोड दिइएको बताएका थिए । 

यो एप लञ्च भएको केही समयमा नै हान्झोउ प्रान्तका अधिकारीहरुलाई आफ्नो कोडको बारेमा जान्न मानिसहरुले प्रश्न तारन्तार हटलाइन नम्बरमा फोन गरेका थिए र आफ्नो कोडलाई अनलाइनमा पुुनरावलोकन गर्न माग गरेका थिए । 

प्रतिबन्धहरु हटेसँगै मानिसहरुले आफ्नो यात्रा पुुनः सुुचारु गर्न थालेपछि अर्काे सम्स्या आइलागेको छ । सबै सहर र प्रान्तहरुले एकअर्काको हेल्थ कोडलाई पहिचान गर्न सकिरहेका छैनन् । यसले समस्या निम्ताएको छ ।

(एजेन्सीहरुको सहयोगमा तयार रिपोर्ट)