आर्थिक मन्दी भनेको के हो ? कहिले आउँछ र कसरी हुन्छ समाधान ?

काठमाण्डौ । मन्दी भनेको कुनै पनि कुरा लामो समयका लागि सुस्त वा सुस्त हुनु हो। जब यो अर्थतन्त्रको सन्दर्भमा भनिन्छ तब यसलाई आर्थिक मन्दी भनिन्छ। जब देशको अर्थतन्त्र लामो समयसम्म सुस्त र सुस्त हुन्छ, त्यो अवस्थालाई आर्थिक मन्दी भनिन्छ।

मन्दी कहिले आउँछ ?

जब अर्थतन्त्रमा जीडीपी वृद्धि लगातार दुई त्रैमासिकमा घट्छ, यसलाई प्राविधिक रुपमा मन्दी भनिन्छ। सरल भाषामा भन्नुपर्दा जब अर्थतन्त्र बढ्नुको सट्टा ओरालो लाग्न थाल्छ र यो क्रम लगातार केही चौमासिकसम्म रहन्छ तब देशमा आर्थिक मन्दीको अवस्था सुरु हुन्छ।

यस्तो अवस्थामा मुद्रास्फीति र बेरोजगारी तीव्र गतिमा बढ्छ। जनताको आम्दानी घट्न थाल्छ र सेयर बजारमा निरन्तर गिरावट आउँछ।

देशको कुल गार्हस्थ उत्पादन (देशमा उत्पादन भएको सबै वस्तु तथा सेवाको कुल मूल्य) को तथ्यांकले मात्र देशको अर्थतन्त्र फस्टाएको वा मन्दीको बादल मडारिन थालेको देखाउँछ।

मन्दी र मुद्रास्फीतिबीच के भिन्नता छ ?

मन्दीको साथसाथै अर्थतन्त्रको सन्दर्भमा व्यापक रुपमा प्रयोग हुने अर्को शब्द स्ट्यागफ्लेसन हो। मुद्रास्फीति भनेको अर्थतन्त्र ठप्प भएको अवस्था हो। मन्दीमा जहाँ अर्थतन्त्रमा गिरावट आउँछ तब स्ट्यागफ्लेसनमा अर्थतन्त्र न बढ्छ न संकुचित हुन्छ। अर्थात् वृद्धि शून्य छ।

मुद्रास्फीति र मन्दीबीच कुनै सम्बन्ध छ ?

विश्वभरका देशहरु अहिले मुद्रास्फीतिसँग जुधिरहेका छन्। यसमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र भएका देशहरु समावेश छन्।
पहिलो कोरोना महामारी, रुस–युक्रेन युद्ध र चीनका धेरै ठूला सहरहरु अहिले पनि लकडाउनको छाँयामा बाँच्न बाध्य भएका कारण वस्तुको आपूर्ति शृंखला अवरुद्ध भएको छ। जसका कारण विश्वभर मन्दीको आवाज सुनिन थालेको छ।

बढ्दो मुद्रास्फीति घटाउन अधिकांश देशका केन्द्रीय बैंकहरुले ब्याजदर बढाइरहेका छन्। 

फोर्ब्स एडभाइजरमा प्रकाशित लेखका अनुसार सन् १९७० को दशकमा चरम मुद्रास्फीति अमेरिकामा ठूलो समस्या बनेको थियो। मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्न फेडरल रिजर्भले ब्याज दर बढायो।

आर्थिक मामिला तथा जेएनयूका प्राध्यापक भइसकेका अरुण कुमार पनि ब्याजदर बढ्दा बजारमा माग घट्ने र माग कम भएकाले अर्थतन्त्रको वृद्धिदर पनि सुस्त हुने गरेको बताउँछन्। यद्यपि, मुद्रास्फीति दरमा तीव्र गिरावटले पनि मन्दी निम्त्याउन सक्छ। जब कि मुद्रास्फीति मुद्रास्फीतिभन्दा खतरनाक छ।

मुद्रास्फीतिका कारण मूल्य घट्छ। जसका कारण जनताको तलब घट्छ र वस्तुको मूल्य अझै घट्छ। आममानिस र व्यवसायीले खर्च गर्न बन्द गर्छन्। जसले अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाउँछ र मन्दीले ढोका ढकढकाउन थाल्छ। १९९० को दशकमा जापानमा मन्दीको कारण अत्यधिक डिफ्लेसन भएको थियो। 

अहिलेको अवस्था के छ ? मन्दी आउन सक्छ कि सक्दैन ? 

विश्वका अन्य देशले पनि ब्याजदर बढाइरहेका छन्। यसले विश्वभर नै माग घट्छ।

अर्कातर्फ रुस–युक्रेन युद्ध र चीनका प्रमुख सहरहरुमा जारी लकडाउनका कारण आपूर्ति शृंखला प्रभावित भएको छ। जसको असर मुद्रास्फीतिमा कमी आउन नसकेको हो। असंगठित क्षेत्रहरु प्रभावित हुनेछन् र विकासोन्मुख राष्ट्रहरुको अर्थव्यवस्था सुस्त हुनेछ।

मन्दीबाट देश कसरी बाहिर निस्कन्छ ?

कुनै पनि मुलुकलाई मन्दीबाट बाहिर निकाल्न सबैभन्दा पहिले त्यसको अर्थतन्त्रमा लगानी बढाउनु आवश्यक हुन्छ। लगानी बढ्यो भने रोजगारी सिर्जना हुन्छ, जनताको हातमा पैसा आउँछ र क्रयशक्ति बढ्छ। –बीबीसीबाट भावानुवादित