काठमाण्डौ । अमेरिकी डलर अन्य मुद्राको तुलनामा विगत दशकहरुमा सबैभन्दा बलियो छ। यसको मतलब यो हो कि डलर किन्न धेरै महँगो भएको छ र एक डलरले अब पहिलेभन्दा धेरै पाउन्ड, युरो वा येन किन्न सक्छ।

यसले विश्वभरका व्यवसाय र घरहरुलाई असर गरिरहेको छ। डलर इन्डेक्स (डीएक्सवाई) ले अमेरिकी डलरलाई विश्वका अन्य ६ वटा मुद्रासँग तुलना गर्छ। यसमा युरो, पाउन्ड र येन समावेश छन्।

डीएक्सई २०२२ मा १५ प्रतिशत बढेको छ। यी तथ्यांकहरुले डलरको भाउ विगत २० वर्षयताकै उच्च रहेको देखाउँछ।

बढ्दो मूल्यलाई नियन्त्रण गर्न अमेरिकाको केन्द्रीय बैंकले यस वर्ष धेरैपटक ब्याजदर बढाएको छ। यसले डलर प्रयोग गर्ने वित्तीय उत्पादनहरुबाट आम्दानी बढेको छ। यसको एउटा उदाहरण अमेरिकी सरकारी बन्धन हो।

ऋणपत्र भनेको सरकार र कम्पनीहरुका लागि भविष्यमा ब्याजसहित पैसा फिर्ता गर्ने वाचा गर्दै ऋण लिने माध्यम हो। सरकारी ऋणपत्र सामान्यतया सुरक्षित मानिन्छ।

हालका दिनहरुमा लगानीकर्ताहरुले अमेरिकी बन्डहरु किन्न लाखौँ डलर खर्च गरिरहेका छन्। उनीहरुले यी बन्डहरु किन्न डलर खर्च गर्नुपर्नेछ र बढ्दो मागले डलरको मूल्य माथि धकेल्यो। जब लगानीकर्ताहरुले डलर किन्न अन्य मुद्राहरु प्रयोग गर्छन् तब ती मुद्राहरु मूल्यमा गिरावट आउँछन्।

विश्व अर्थतन्त्र संकटमा परेको बेला पनि लगानीकर्ताहरु डलर किन्न चाहन्छन्। यसको कारण अमेरिकी अर्थतन्त्र धेरै ठूलो छ र यसलाई ‘सुरक्षित स्थान’ मानिन्छ। जसका कारण पनि भाउ बढेको छ।

तेलको मूल्य वृद्धिका कारण युरोप र एसियाका धेरै अर्थतन्त्र समस्यामा परेका छन्। अमेरिकामा पछिल्लो ६ महिनामा मूल्यवृद्धिको प्रभाव त्यति देखिएको छैन।

पछिल्लो तीन महिनामा अमेरिकाको अर्थतन्त्र पनि संकुचित भएको छ तर कम्पनीहरुमा कामदार हायरिङ भइरहेको छ। यसलाई बढ्दो विश्वासका रुपमा हेरिएको छ।

सेप्टेम्बर २६ मा पाउन्ड डलरको तुलनामा रेकर्डस्तरमा झर्यो, यसको मूल्य १.०३ थियो। त्यसयता केही सुधार आएको छ।

वर्षको सुरुआतदेखि पाउन्ड २० प्रतिशतले घटेको छ। यसपछि बेलायती अर्थमन्त्री क्वासी क्वार्टेङले ४५ अर्ब पाउन्डको कर कटौतीसहितको मिनी बजेट ल्याएका थिए । यसका साथै उनले व्यापार र घरमा विद्युत् अनुदान दिने घोषणा पनि गरे । उनले थप कर कटौती हुन सक्ने संकेत गरे। 

धेरै लगानीकर्ताले बेलायतको ऋणपत्र र अन्य सम्पत्तिहरु बेचेका छन् किनकि उनीहरुलाई डर छ कि अर्थमन्त्रीको कदमले सरकारी उधारो धेरै बढ्न सक्छ। जसका कारण पाउन्डको भाउ पनि घटेको हो।

पाउन्डजस्तै जापानी येन डलरको तुलनामा २० प्रतिशत र युरो १५ प्रतिशतले घटेको छ। कमजोर मुद्रा भएका देशहरुले बलियो डलरबाट फाइदा लिन्छन् किनकि तिनीहरुका लागि सामान र सेवाहरु बेच्न सस्तो हुन्छ। यसले निर्यात बढाउँछ। तर, यसको अर्थ अमेरिकाबाट हुने निर्यात महँगो भएको पनि हो । तेलको मूल्य अमेरिकी डलरमा तय हुने भएकाले धेरै देशमा तेल महँगो भएको छ।

उदाहरणका लागि बेलायतमा वर्षको सुरुमा एक लिटर पेट्रोलको औसत मूल्य १.४६ थियो। जुन १५ प्रतिशतले बढेर औसतमा १.६७ प्रतिशत पुगेको छ। जुलाईमा यो मूल्य १.९१ सँग यसको चरममा थियो।

सरकार र कम्पनीहरुले प्रायः अमेरिकी डलरमा उधारो लिन्छन्। किनकि यसको मूल्य सामान्यतया तिनीहरुको आफ्नै मुद्राको सापेक्ष स्थिर हुन्छ।

डलरको भाउ बढेमा स्थानीय मुद्रामा ऋण तिर्न गाह्रो हुन्छ। बलियो डलरले अर्जेन्टिनाको सरकारमा नराम्रो प्रभाव पारेको छ। उसले अस्थायी रुपमा सामान आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ। आफ्नो सुरक्षित मुद्रा सञ्चिति बचाउन अर्जेन्टिनाले यो कदम चालेको हो। 

विश्वका धेरै देशले ब्याजदर बढाएर आफ्नो मुद्राको मूल्य बढाउने प्रयास गरिरहेका छन्। बेलायतले हालसम्म २ प्रतिशतले दर बढाएको छ।

बेलायतको केन्द्रीय बैंक ‘बैंक अफ इंग्ल्यान्डले ब्याजदर अझै बढ्न सक्ने जनाएको छ। धेरै विज्ञहरुले ब्याजदर ६ प्रतिशतसम्म जान सक्ने बताएका छन्।

युरोपेली केन्द्रीय बैंकले ब्याजदर १.२५ प्रतिशतले बढाएको छ। ब्याजदर वृद्धिले बढ्दो भाउ घटाउन मद्दत गर्छ तर योसँगै सर्वसाधारण र व्यवसायीलाई ऋण लिन महँगो पर्न जान्छ।

यसले मुद्रास्फीति घटाउन मद्दत गर्छ तर कम्पनीहरुको नाफा घट्ने डर छ र मानिसहरुले आफ्नो जागिर गुमाउन सक्छन्। परिवारले खर्च कटौती गर्न थाल्छ। जसका कारण मन्दीमा जाने अर्थात अर्थतन्त्र संकुचित हुने डर छ। तर हालैका दिनहरुमा बैंक अफ इंग्ल्यान्डले पाउन्डको मूल्य घट्नुअघि बेलायतलाई मन्दीमा जाने चेतावनी दिएको थियो। –एजेन्सी