खप्पर र मुसासहित भारतीय किसानको प्रदर्शन

►सौतिक विश्वास
बीबीसी संवाददाता, भारत

अघिल्लो हप्ता ६५ वर्षीय चिन्नागोडाङ्गी पालनीशामीले आफ्ना दाँतले जिउँदै मुसा च्यापेर आफ्नो राज्य तामिलनाडुका किसानले बेहोरेको पीडाबारे सरकारको ध्यानाकर्षण गर्ने प्रयास गरे।

दिल्लीको जन्तरमन्तर परिसरमा त्रिपालमुनि बसेर प्रदर्शन गरिरहेका उनी भन्छन्, "यदि अवस्था सुध्रिएन भने म र मेरा किसान साथीले बाँच्नका लागि मुसा खानुपर्छ भन्ने सन्देश दिन मैले खोजिरहेको छु।"

लगभग च्यातिन लागेको उक्त त्रिपाल झण्डै ४० दिनदेखि पालानीशामी र उनका झण्डै एक सय कृषक साथीको घर भएको छ।

उनीहरु भारतको एउटा सबैभन्दा विकसित राज्य तामिलनाडुको दक्षिण भेगमा रहेको खडेरी प्रभावित क्षेत्रबाट यहाँ आएका हुन्।

खडेरी

उक्त खडेरीलाई भारत सरकारले बिर्सिसकेको जस्तो देखिन्छ त्यही भएर पालनीशामी र उनका उत्साही साथीहरुले सरकारलाई दवाव दिने उद्देश्यले तत्कालै ध्यान तान्ने एउटा अलग्गै किसिमको विरोधको आयोजना गरिरहेका छन्।

उनीहरुले सरकारलाई सुख्खा क्षेत्रका लागि पर्याप्त राहत कोष निर्माण गर्न, वृद्ध कृषकलाई निवृत्तिभरण उपलब्ध गराउन, किसानले लिएका बाली तथा कृषिसम्बन्धी ऋणहरु मिनाहा गर्न, कृषि उत्पादनको उपयुक्त मूल्य निर्धारण गर्न र आफ्ना खेतसम्म सिँचाइको पहुँच पुर्याउने गरी नदी प्रणालीमा सुधार गर्न माग गरिरहेका छन्।

परम्परागत पोशाक लगाएका र फेटा बाँधेका यी किसानहरुले मानव खप्पर देखाएर प्रदर्शन गरिरहेका छन् जुन खडेरीका कारण ज्यान गुमाएका किसानको भएको उनीहरु बताउँछन्।

उनीहरुले आफ्ना मुखमा जिउँदा मुसा राखेका छन्, आफ्ना कपाल आधा मुण्डन गरेका छन्, सारी लगाएका छन्, हात काटेका छन्, तातो भुईँमा केही नलगाइ लडिबुडी खेलेका छन् र नक्कली अन्तिम संस्कारका कार्यक्रम आयोजना गरिरहेका छन्।

PHOTO : REUTERS

आफ्ना समस्या प्रधानमन्त्रीसँग राख्ने मौका नपाएको भन्दै उनीहरुले प्रधानमन्त्रीको कार्यलयबाहिर पनि आफ्ना लुगा फुकालेर विरोध गरेका छन्।

प्रदर्शनस्थल नजिकैको एउटा रुखमा आफ्नो घाँटीलाई कपडाले बेरेर आत्महत्या गर्ने प्रयास गरेका एकजना व्यक्तिलाई अग्नी नियन्त्रकहरुले उद्धार गरेका थिए।

उनीहरुमध्ये कैयौँलाई शरीरमा पानीको अभाव भएको भन्दै उपचारका लागि अस्पताल पनि लगिएको छ।

कतिपयले दिल्लीका सञ्चारमाध्यमले उक्त प्रदर्शनीलाई एउटा मनोरञ्जनात्मक नौटंकी जसरी ठाउँ दिएको र कृषकका पीडा र निराशालाई बिर्सिरहेको टिप्पणी गरेका छन्।

एकजना टिप्पणीकारले उक्त प्रदर्शनमा अभिनय गरे जस्तो देखिएका कारण त्यो हस्यास्पद बनेको र विरोध कार्यक्रम नै हराएको जस्तो लाग्न थालेको दृष्टिकोण राखेका छन्।

संकट

तामिलनाडुमा झण्डै ४० प्रतिशत मानिसहरु कृषिमा निर्भर छन्।

तर कमजोर वर्षा, उत्पादनको न्यून मूल्य र औपचारिक ढंगले लिन पाइने ऋणसम्मको घट्दो पहुँचका कारण उक्त राज्यमा दशकौँयताको सबैभन्दा खराब संकट सिर्जना भइरहेको छ।

अहिले नै यो प्रदर्शनले परिणाम दिन सक्छ कि सक्दैन भन्ने स्पष्ट भइसकेको छैन्।

भारतले कैयौँ बिना निष्कर्ष टुंगिएका प्रदर्शनहरु देखेको छ।

तर दिल्लीको यो प्रदर्शनले कसरी सुख्खा, ऋण अनि असफल नीतिहरुले भारतका कृषकहरुलाई दुःख दिइरहेको छ भन्ने विषय प्रकाशमा ल्याएको छ।

भारतमा कृषि वृद्धिदर १ दशमलव २ प्रतिशतको चिन्ताजनक आंकडामा खुम्चिएको छ र कमजोर आयका कारण दशौँ हजार कृषकहरु ऋणसँग जुधिरहेका छन्।

PHOTO : REUTERS

तर केही वर्षअघि सम्म अवस्था यस्तो नरहेको पालनीशामी सम्झन्छन्।

उनको तिरुचिरापालीमा रहेको साढे चार एकड जमिनमा पर्याप्त धान, ऊखु, दाल र कपास उत्पादन हुने गर्थ्यो।

त्यहाँ आँपदेखि नरिवलसम्म धेरै प्रजातिका रुखहरु पनि थिए।

तर एकपछि अर्को वर्षका कमजोर वर्षाका कारण अहिले पालनीशामीको अधिकांश खेत बाँझो छ।

आफ्ना पितालाई खेतमा सघाउने उनका दुई जना छोराहरु घरको चुल्हो बलिरहोस् भन्नका लागि सानातिना काम गर्न बाध्य भएका छन्।

उनको परिवारसँग पाँचजना कामदारहरुलाई दिने पैसा छैन्।

ऋण बढ्दै गएर ६ लाख भारतीय रुपैयाँसम्म पुगिसकेको छ र घरका अधिकांश सुनका गहना पनि धितो राखिएका छन्।

"यो मेरो जीवनकालकै सबैभन्दा ठूलो संकट हो, खेतीबारीमा यति धेरै दुःख मैले कहिल्यै पाएको थिइन्," दोस्रो पुस्ताका किसान पालनशामी भन्छन्।

आत्महत्या

अधिकारीहरुका अनुसार गएको अक्टोबर महिनायता तामिलनाडुमा ऋणका कारण ५८ जना किसानले आत्महत्या गरिसकेका छन्।

तर स्थानीय कृषकहरुको एउटा संगठनले कृषिसँग सम्बन्धित आत्महत्या र मृत्युका घटना अढाइ सयभन्दा बढी रहेको जनाएको छ।

PHOTO : AFP

पालनशामीकै एकजना नजिकका नातेदारले पनि बिरामी भएपछि चिन्ताकै कारण औषधि खान छाडे र 'आफ्नो ज्यान आफैँ लिए।'

आफ्नो पाँच एकडको जमिनमा बोरिङ सुविधा पुर्याउन र ट्याक्टर किन्न लिएको ऋणले ती नातेदारलाई थिचिरहेको थियो।

झण्डै ६० जना कृषकहरुका प्रभावशाली वकिलहरुले नेतृत्व गरिरहेको जन्तरमन्तरको प्रदर्शनमा थकानको कुनै अनुभूति देखिंदैन।

पलानीशामी जस्ता धेरैजना गएको मार्च महिनामा रेल चढेर दिल्ली आएका हुन्।

उनीहरु राति खुल्ला आकाशमुनि लामखुट्टेको टोकाई सहंदै सुत्ने गर्छन्।

संघर्ष

यी कृषकहरुले आफ्ना गाउँका कथा सुनाउँछन् जहाँ पानीको अभावका कारण रुखहरु सुकिरहेका छन् र उनीहरुको जमिन उजाड भइरहेको छ।

उनीहरुले ब्याङक र साहुबाट लिएको कृषि ऋण बढिरेहको छ।

PHOTO : REUTERS

कहिलेकाहीं त उनीहरुले प्रदर्शन गर्ने ठाउँको तापक्रम बढेर ४३ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने गरेको छ।

उनीहरुमध्ये कति जनाले त सञ्चारमाध्यमहरु आफूहरुका समस्याभन्दा प्रदर्शनीस्थलमा देखिएका भाव भङ्गीतर्फ आकर्षित भएको गुनासो गरेका छन्।

जीवनमा कैयौँ खालका चुनौतीसँग कठिन संघर्ष गरेर यी पुरुष र महिलाहरु दिल्लीसम्म आइपुगेका हुन्।

उदाहरणका लागि पलानीशामी जनावरहरु शिकार गर्ने भारतको एउटा सबैभन्दा पिछडिएको जातिका व्यक्ति हुन्।

उनले विद्यालय तहको शिक्षा पूरा गरेका छन् र कृषि शिक्षकको मान्यता दिने एउटा प्रमाणपत्र पनि लिएका छन्।

सरकारी लगानीमा चलिरहेको मातृ तथा शिशु स्याहार केन्द्रमा काम गरेका उनले अवकाश पाउने उमेरसम्म पनि निरन्तर आफैं हलो जोतिरहेका थिए।

उनका तीन जना छोरा पनि एकदमै मेहनती छन्।

दुईजनाले इन्जिनियरिङको पढाइ पुरा गरेका छन् र आफ्ना पितालाई खेतीपातीमा सहयोग गरिरहेका छन्।

PHOTO : AFP

आफ्नो ज्यान आफैं लिएका उनका नातेदारले कृषिबाट आएको आम्दानी आफ्नी छोरीलाई नर्सिङ पढाउन खर्च गरेका थिए।

उनीहरु भारतको गरिब वर्गले समाजमा गरिरहेको कठिन संघर्षका प्रतीकहरु हुन् र एउटा लामो संकटले कसरी खेतीपातीमा आश्रित मानिसलाई आफ्नो अस्तित्व रक्षाको एकदमै अप्ठेरो अवस्थामा पुर्याउँछ भन्ने उदाहरण हुन्।

जब रात ढल्दै जान्छ र हल्लाखल्ला कम हुन थाल्छ, पलानीशामी कहिलेकाहीं कलम निकाल्छन् र आक्रोशित भएर लेख्न थाल्छन्।

उनले घरमा बिताएका कष्टकर क्षणलाई सम्झिंदै हालै एउटा कविता पनि लेखेका छन्।

यो भारतीय कृषिलाई चिमोटिरहने खालको एउटा गम्भीर शोक कविता हो।

त्यो मरिसकेको छ/ त्यो मरिसकेको छ/ खेतीपाती मरिसकेको छ

त्यो पीडा हो/ त्यो पीडा हो/ यो खेतीपातीको मृत्यु हो

त्यो जलिरहेको छ/त्यो जलिरहेको छ

किसानहरुका मुटु र पेट

रोक यसलाई/ रोक यसलाई

यी किसानका मृत्युहरुलाई

-BBC