काठमाण्डौ । रुस–युक्रेन युद्ध सुरु भएदेखि संसारमा धेरै परिवर्तन भएको छ। गहुँदेखि कच्चा तेल र प्राकृतिक ग्यासको मूल्य आकाशिएको छ। तर, भारतमा एउटा यस्तो सहर पनि छ, जसको ‘हीरा’ जस्तो चमक यो युद्धले उठेको धुलोको बादलमा हराउँदैछ। जसको असर यो सहरमा काम गर्ने करिब २० लाख मानिसको जीविकोपार्जनको संकट खडा भएको छ।

संकटमा सुरतको ‘हीरा उद्योग’ 

सुरत भारतको डायमन्ड सिटीका रुपमा परिचित छ। रुस र युक्रेनबीचको युद्धले यो सहरमा हीरा पालिस गर्ने काममा लागेका करिब २० लाख हीरा कालिगढको जीविका चलाएको छ। एएफपीले आफ्नो एक रिपोर्टमा त्यस्ता धेरै मजदुरको त्रासदीको कुरा गरेको छ।

३१ वर्षदेखि हीरा पालिस

सुरतकै एउटा हीरा पालिस गर्ने कारखानामा काम गर्ने ४४ वर्षीय योगेश जनजमेरा अहिले सहरमा पर्याप्त मात्रामा हीराको कच्चा पर्दा नरहेको बताउँछन्। ‘त्यसैले अहिले धेरै काम छैन’, उनले भने। 

योगेश १३ वर्षको हुँदा विद्यालय छाडेपछि हीरा पालिस गर्ने काममा लागेका थिए। अहिले यो काम गर्दै गर्दा ३१ वर्ष भइसक्यो। ‘रुस–युक्रेन युद्ध समाप्त होस्, यहाँ सबैको जीवन यसमा निर्भर छ’, उनले भने।

योगेशले यसअघि नै मासिक करिब २० हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्दै आएका छन्। अहिले यही युद्धका कारण काम नहुँदा योगेशको आम्दानी २० देखि ३० प्रतिशतले घटेको छ। 

यतिमात्र होइन सुरतको स्थानीय ट्रेड युनियनको अनुमान छ कि अहिलेसम्म सुरतमा ३० हजारदेखि ५० हजार हीरा कालिगढले आफ्नो जागिर गुमाएका छन्। जब कि यो काममा आश्रितको संख्या १५ लाखदेखि २० लाखसम्म रहेको छ।

६० को दशकमा सुरत बन्यो डायमन्ड सिटी

पोर्चुगालीको पालामा सुरतले ठूलो पहिचान पायो। तापी नदीको मुखमा अवस्थित यो सहर सुरुमा बन्दरगाह सहरका रुपमा बसोबास गरिए पनि स्वतन्त्रतापछि ६० र ७० को दशकमा डायमन्ड सिटीको हैसियत प्राप्त भयो। विश्वका ९० प्रतिशत हीरा सुरतमै काटेर पालिस गरिन्छ।

चिराग जेम्सका सीईओ चिराग पटेल भन्छन्, ‘यदि हीरा सुरतबाट गुज्रिएको छैन भने यसको मतलब यो हीरा नै होइन। महिधापुर बजारमा दैनिक करोडौँ मूल्यको हीरा सडकमा खुला रुपमा ओसारपसार हुने गरेको छ। मानिसहरुले कागजको सानो टुक्रामा हीराको लेनदेन पूरा गर्छन्।’

रुसी रत्नहरुको सबैभन्दा ठूलो सप्लायर

सुरतमा यो संकटका कारण रुसमाथि लगाइएको अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक प्रतिबन्ध हो। यी प्रतिबन्धले भारतलाई रुसबाट हीरा र अन्य रत्न आयात गर्न गाह्रो बनाएको छ। जब कि रुस यस मामलामा भारतका लागि सबैभन्दा ठूलो आपूर्तिकर्ता हो।

सुरतका व्यापारीहरुले रुसबाट करिब २७ प्रतिशत कच्चा हीरा आयात गर्ने गर्दथे। तर, युद्धका कारण अहिले त्यो मात्रा गुजरातको हीरा एकाइमा पुग्न सकेको छैन। जसका कारण काम प्रभावित भएको छ। 

युद्धअघि गुजरातले रुसी हीरा खानी कम्पनी अलरोसाबाट पालिस गर्न कुल नराम्रो हीराको लगभग ३० प्रतिशत आयात गर्दथ्यो। गुजरातमा काटिएका र पालिस गरिएका हीरामध्ये ६० प्रतिशत रुसी मूलका हुन्। जसमध्ये अधिकांश साना हीरा हुन्छन्। – एजेन्सी