काठमाण्डौ । विगत केही दशकमा रुसी धनाढ्यहरुले अर्बाैं डलरको अवैध आम्दानी विदेश पठाएका छन्। यसो गर्दा उनीहरुलाई अहिले खोज्न लगाउन गाह्रो भइरहेको छ।

युक्रेनमा रुसले आक्रमण गरेपछि विश्वका धेरै देशले यो ‘डार्क मनी’ खोज्न नयाँ–नयाँ प्रतिबन्ध र कानुनको सहारा लिइरहेका छन्। उनीहरुको यो कदमले रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिननजिकका धनाढ्यहरुलाई नोक्सानी पुग्नेसम्भावना छ।

रुससँग विश्वमा कति ‘डार्क मनी’ छ ?

अमेरिकामा रहेको थिंक ट्यांक एट्लान्टिक काउन्सिलका अनुसार रुसीहरुसँग विदेशमा लुकेको ‘कालो धन’ करिब १ हजार अर्ब डलर रहेको अनुमान छ। संस्थाले सन् २०२० मा जारी गरेको आफ्नो प्रतिवेदनमा यो रकमको एक चौथाइ रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र उनका नजिकका सहयोगीहरु (जसलाई ओलिगार्क्स भनेर चिनिन्छ) सँग रहेको छ। 

उक्त प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘रुसले यो पैसा जासुसी, अतिवाद, औद्योगिक जासुसी, घुसखोरी, राजनीतिक हेरफेर, प्रचार र अन्य धेरै कुराहरुमा प्रयोग गर्न सक्छ।’

कहाँबाट आयो यो कालो धन ?

अर्को अमेरिकी थिंक ट्यांक ‘नेसनल एन्डोमेन्ट फर डेमोक्रेसी’ ले भ्लादिमिर पुटिनले आफ्ना नजिकका व्यक्तिहरुलाई यस्तो पैसा कमाउन प्रोत्साहन गरेको दाबी गरेको छ। संगठनका अनुसार पुटिनले आफ्ना सहयोगीहरुलाई ‘राज्यको बजेटबाट चोरी गर्ने, निजी व्यवसायहरुबाट पैसा उठाउने र नाफा कमाउने उद्यमहरु कब्जा गर्ने योजना बनाउन“ प्रोत्साहन गरेका छिन्। यसरी हजारौँ करोडमा चल्ने निजी व्यवसायीलाई तयार पारेको यस संस्थाको भनाइ छ।

रुसी विपक्षी नेता बोरिस नेमत्सोभ र भ्लादिमिर मिलोभले सन् २००४ र २००७ को बीचमा तेल कम्पनी गाजप्रोमको पैसाबाट पुटिन नजिकका व्यापारीहरुलाई ६० अर्ब डलर हस्तान्तरण गरिएको दाबी गरेका छन्।

इन्टरनेसनल कन्सोर्टियम अफ इन्भेस्टिगेटिभ जर्नलिस्टले सार्वजनिक गरेको पान्डोरा पेपर्सका अनुसार भ्लादिमिर पुटिनका नजिकका व्यापारीहरु निकै धनी भएका छन्। यी व्यवसायीले आफ्नो सम्पत्ति यताउता सार्न सघाउन सक्ने दाबी गरिएको छ।

आखिर कहाँ छ पैसा ?

विगतमा धेरैजसो पैसा साइप्रसमा गएको छ। किनकि त्यहाँ कर प्रणाली अनुकूल छ। धेरैका लागि यो टापु ‘भूमध्यसागरको मस्को’ भनेर चिनिन थाल्यो।

एट्लान्टिक काउन्सिलका अनुसार सन् २०१३ मा मात्र रुसबाट ३६ अर्ब डलर हस्तान्तरण भएको थियो। धेरैजसो पैसा त्यहाँ सेल कम्पनीहरु (नक्कली कम्पनीहरु) मार्फत पुग्यो। यी सेल कम्पनीहरु वास्तविक मालिकहरु लुकाउन प्रयोग गरिन्छ।

यद्यपि सन् २०१३ मा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) ले साइप्रसलाई सेल कम्पनीहरुको हजारौँ बैंक खाताहरु बन्द गर्न राजी गरायो। 

ब्रिटिस नियन्त्रित टापुहरु जस्तै– ब्रिटिस भर्जिन टापुहरु र केम्यान टापुहरु पनि रुसी पैसाका लागि मनपर्ने गन्तव्यहरु हुन्। यसमध्ये केही पैसा लगानीका लागि न्युयोर्क र लन्डनजस्ता प्रमुख वित्तीय सहरहरुमा पठाइएका छन्। 

उता ग्लोबल विटनेसको एक रिपोर्टमा भनिएको छ कि सन् २०१८ मा रुसी धनाढ्यहरुसँगै यस्ता ‘कर हेभन’ स्थानहरुमा करिब ४५ अर्ब डलर राखिएको छ। 

भ्रष्टाचारविरोधी संगठन ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलले बेलायतमा कम्तीमा २ अर्ब डलरको सम्पत्ति रुसी वा क्रेमलिनसँग सम्बद्ध वित्तीय अपराध आरोप लागेका व्यक्तिहरुसँग रहेको छ। 

सन् २०१४ मा अर्गनाइज्ड क्राइम एन्ड करप्सन रिपोर्टिङ प्रोजेक्टले जारी गरेको ‘रसियन लान्ड्रोम्याट’ शीर्षकको प्रतिवेदनमा रुसको मनी लान्ड्रिङको व्यापकतालाई हाइलाइट गरिएको थियो। प्रतिवेदनमा सन् २०११ देखि २०१४ सम्म ९६ देशका ५ हजार १४० कम्पनीमा १९ रुसी बैंकले २१ अर्ब डलर कालोबाट सेतोमा परिणत गरेको दाबी गरेको छ।

पैसा कसरी लुकाइन्छ ?

सेल कम्पनीहरु पैसा लुकाउने सबैभन्दा सामान्य तरिका हो। रुसी धनाढ्यहरुले मुख्यतया आफ्नो पैसा विदेशमा लुकाउन सेल कम्पनीहरुको सहारा लिन्छन्। ‘यी धनाढ्यहरुले पैसा लुकाउन र लुकाउने कानुनी माध्यमहरु विकास गर्न संसारका उत्कृष्ट वकिल, लेखा परीक्षक, बैंकरहरुलाई रोजगार दिन्छन्’, एट्लान्टिक काउन्सिल भन्छ।

इन्टरनेसनल कन्सोर्टियम अफ इन्भेस्टिगेटिभ जर्नलिस्टले सन् २०१६ मा ‘पानामा पेपर्स’ प्रकाशित गरेको थियो। त्यसमा एउटै कम्पनीले रुसी धनाढ्यहरुका लागि २ हजार ७१ वटा सेल कम्पनीहरु स्थापना गरिएको उल्लेख छ। 

ओलिगार्कको पैसा खोज्न के भइरहेको छ ?

युक्रेनमा भएको आक्रमणपछि पश्चिमी देशहरुले रुसी पैसा पत्ता लगाउन विभिन्न उपाय अवलम्बन गरिरहेका छन्। अमेरिकाले रुसी धनाढ्यको पैसामाथि कारबाही गर्न ‘क्लेप्टोक्याप्चर’ नामक कार्यदल गठन गरिरहेको छ। यो कार्यदललाई त्यहाँको न्याय विभागले सम्हाल्नेछ। यसको काम गैरकानुनी माध्यमबाट उठाइएको सम्पत्ति जफत गर्ने हो।

बेलायत सरकारले पनि अनएक्सप्लेन्ड वेल्थ अर्डर (यूडब्ल्यूओ) को प्रयोग बढाउने निर्णय गरेको छ। यसले मानिसहरुलाई प्रमाणित गर्न बाध्य पार्न सक्छ कि उनीहरुले बेलायतमा सम्पत्ति किन्न पैसा कहाँ जुटाएका थिए। त्यसो गर्न असफल भएमा उनीहरुको सम्पत्ति जफत हुन सक्छ।

अकाउन्ट फ्रिजिङ अर्डर (एएफओ) ले यदि यो कुनै पनि पैसा आपराधिक गतिविधिहरुमार्फत उठाइएको शंका गर्छ भने अदालतहरुलाई पैसा जफत गर्न आदेश दिने अधिकार दिन्छ। यसबाहेक सरकारले आर्थिक अपराध ऐन र विदेशी संस्थाको नियन्त्रणमा रहेको सम्पत्तिको दर्ता दर्ता गर्न पनि स्वीकृति दिएको छ।

बेलायत गोल्डेन भिसा योजना खारेज गर्ने घोषणा पनि गरेको छ। यसअन्तर्गत देशमा ठूलो लगानी गर्ने विदेशीलाई त्यहाँ बस्ने अधिकार दिइएको थियो।

रुसी पैसा लुकाउन उपयुक्त गन्तव्य माल्टाले पनि ‘गोल्डेन पासपोर्ट’ योजना अन्त्य गरेको छ। साइप्रस र बुल्गेरियाले सन् २०२० मा आफ्ना यस्ता योजना रद्द गरिसकेका छन्। –बीबीसीबाट भावानुवादित